Voorbeeldmatig leerplankader kritisch denken
Een leerling is een kritisch denker als hij nieuwsgierig is, goed geïnformeerd wil zijn en een open houding heeft. Hij is zich bewust van mogelijke persoonlijke vooroordelen en is bereid tot flexibiliteit en heroverweging. Hij zet zich in om relevante informatie te zoeken en juiste criteria te kiezen en streeft naar zorgvuldigheid bij het nemen van beslissingen.
Actieve inzet vereist
Kritisch denken leren kan in alle vakken. Daarbij zijn domeinspecifieke kennis en vaardigheden essentieel: een leerling heeft inhoudelijke achtergrondkennis en vakvaardigheden nodig om er doordacht op te kunnen reflecteren. Kritisch denken vraagt om actieve participatie van leerlingen. Informatie kritisch interpreteren, analyseren, evalueren, concluderen en uitleggen leidt tot een beter begrip dan het op een passieve manier opnemen en reproduceren van informatie. Ook interactie tussen leerlingen (en tussen leerlingen en docent) is van belang voor de ontwikkeling van kritisch denken. Hierdoor leren zij gebruik te maken van kennis van anderen, open te staan voor andere meningen en deze mee te wegen in de eigen standpuntbepaling.
Voorwaarden Kritisch denken
Een leeractiviteit is gericht op kritisch denken als gewerkt wordt met zinvolle taken, die leerlingen uitnodigen om kritische denkvaardigheden in te zetten en een onderzoekende, open houding aan te nemen. Een taak is zinvol als de leerlingen uitgedaagd worden om buiten hun eigen overtuiging te kijken en om daadwerkelijk een beargumenteerd oordeel te geven.
Leerlingen groeien in kritisch denken door een opbouw in de complexiteit van taken. De complexiteit kan variëren op basis van een aantal factoren, zoals de context (concreet of abstract, meer of minder leerlingnabij), de formulering, het aantal denkstappen, de mate van sturing en begeleiding en het al dan niet een beroep doen op voorkennis. Door aandacht voor reflectie en zelfregulerend vermogen kunnen leerlingen zich bewust ontwikkelen in de denkvaardigheden en de houdingsaspecten.
Onderstaande aspecten van kritisch denken moeten in samenhang aangeboden worden, alleen werken aan de deelvaardigheden leidt niet automatisch tot kritisch denken. Het is geen stappenplan, maar een overzicht van aspecten waaraan bij de vormgeving van lesactiviteiten en taken ten behoeve van kritisch denken gedacht kan worden.
| Kritisch denken | De leerling… |
|---|---|
|
Interpreteren |
Kan een onderwerp met eigen kennis en nieuw verworven informatie duiden |
|
Analyseren |
Kan benodigde informatie verwerven, ordenen en structureren |
| Kan gevonden informatie beoordelen op bruikbaarheid, betrouwbaarheid en representativiteit | |
| Kan betekenisvolle vragen stellen | |
|
Evalueren |
Kan (vakinhoudelijke) argumenten of criteria gebruiken voor een waardering van of mening over een onderwerp |
| Kan belangen van mensen of groepen onderscheiden en brengt deze in verband met een ingenomen standpunt | |
| Kan zich verplaatsen in opvattingen, waarden en motieven van anderen | |
| Kan opvattingen, waarden en motieven van anderen vergelijken met die van zichzelf | |
| Kan ingenomen standpunten herkennen | |
| Kan vooroordelen herkennen | |
|
Concluderen |
Kan conclusies trekken op basis van alle relevante informatie |
| Kan aangeven welke consequenties volgen uit de conclusies | |
| Accepteert kritiek van anderen en weegt die kritiek | |
|
Uitleggen / beargumenteren |
Kan de conclusie beargumenteren of onderbouwen |
| Kan uitleggen hoe het uiteindelijke oordeel tot stand is gekomen | |
|
Houding |
Heeft een onderzoekende houding |
| Wil goed geïnformeerd zijn | |
| Heeft vertrouwen in het eigen vermogen tot redeneren | |
| Staat open voor verschillende wereldbeelden | |
| Accepteert dat iemand een andere mening kan hebben | |
| Gaat respectvol om met de mening van anderen | |
| Is zich bewust van mogelijke persoonlijke vooroordelen | |
| Is zorgvuldig in oordelen | |
| Is bereid om eigen zienswijzen te heroverwegen of te herzien |