leermaterialen

Is Wikipedia een betrouwbare bron of niet? Wat is fake news en wat is echt? Wat deel je online met je vrienden en de wereld? En hoe ga je om met online shaming? Ofwel hoe mediawijs zijn jouw leerlingen eigenlijk?

We hebben voor jou onderstaande materialen van uitgevers en andere instanties op een rij gezet zodat je leerlingen mediawijs kunt maken.

Mis je nog wat of klopt iets niet meer? Meld dit in een e-mail naar digitalegeletterdheid@slo.nl.

Bad News

(DROG, Cambridge University)
vo 2-8
Het doel van het spel is om jongeren bewust te maken van desinformatie en de verschillende tactieken en methoden die worden gebruikt om nepnieuws te verspreiden via sociale media.
Spelers krijgen een stukje tekst of afbeelding (nepnieuws) te zien en kunnen er op verschillende manieren op reageren. Hun doel is om zoveel mogelijk volgers te verzamelen zonder teveel geloofwaardigheid te verliezen. Dit door gebruik te maken van verschillende methoden om mensen te misleiden. 
www.slechtnieuws.nl

Beeldkraken

(Onwijs, 2018)
po 7-8, vo 1-8
Onderwijsproject dat als doel heeft om jongeren beter om te leren gaan met de beeldcultuur waarin ze opgroeien. Ze bewust te maken van de invloed van beelden en ze weerbaar te maken tegen beeldmanipulatie. Website met gratis modules over diverse thema's, verdeeld over vijf niveaus (bovenbouw po tot havo-vwo 5-6).
Bij iedere afbeelding (afkomstig uit de collectie van Atlas van Stolk) staan vragen om leerlingen kritisch te leren kijken. Met verwerkings- en verdiepingsopdrachten die aansluiten bij geschiedenis, kunstzinnige oriëntatie en Nederlands.
www.beeldkraken.nl

Databaas 2.0

(Nationale Academie voor Media en Maatschappij, 2015)
po 6-8, vo 1-2
Lespakket over online privacy, in vier versies: leerlingen bovenbouw primair onderwijs (school en bibliotheek) en de eerste klassen van het voortgezet onderwijs (school en bibliotheek). Het doel is om het bewustzijn en de vaardigheden over online privacy te bevorderen. Aan de orde komen onder meer het gebruik van internet, smartphones, social media en games. Het lespakket bestaat uit vier lessen van elk één uur. Na aanmelding gratis te downloaden.
www.mediaenmaatschappij.nl

De Baas Op Internet

(Waag Society, Bits of Freedom, Network Democratie, 2017)
po 7-8, vo 1-2
Zes gratis te downloaden lesmodules (van elk ongeveer 1,5 uur) over de belangrijkste spelers op het web, wat data is, hoe SnapChat werkt en wat een cookie is. De thema's zijn gelinkt aan mediawijsheid, maar hebben nadrukkelijk een technische insteek.
www.debaasopinternet.nl

De frisse blik

(Stichting De frisse blik, 2014)
po 7-8, vo 1-2
Workshops en projecten voor basisonderwijs, vmbo en havo/vwo op het gebied van non-fictie film, burgerschap en mediawijsheid. De focus ligt op films maken, begrijpend kijken, interviewen, monteren, 21e eeuwse & digitale vaardigheden. Voor het basisonderwijs wordt ook het schoolbrede project 'De school in de wijk' aangeboden voor groep 3 tot en met 8.
https://defrisseblik.nl

De InternetHelden

(Bureau Jeugd & Media, Safer Internet Centre Nederland, Google, 2020-2022)
vo 1-3
Gratis lessen (25) over online veiligheid en digitaal burgerschap rondom zes thema’s: Verstandig delen; Val niet voor vals; Beveilig je geheimen; Met aardig doen kom je verder; Blijf er niet mee zitten en Zorg goed voor jezelf (gezondheid). Naast de toolkit voor docenten is ook een toolkit voor ouders  beschikbaar. De lessen zijn te vinden op het kanaal van LessonUp.
www.bureaujeugdenmedia.nl

De Internethelden Basis - mediawijsheid voor het vso

(Bureau Jeugd & Media, 2023)
vso, pro
Gratis lessen (20) rond zeven thema's mediawijsheid: Verstandig delen; Trap er niet in; Ga veilig online; Aardig doen helpt; Blijf er niet mee zitten; Zorg goed voor jezelf en Pas op voor nep. De lessen zijn te vinden op het kanaal van LessonUp. Het volledige programma biedt ook nog een (gratis) ouderavond en docentensessie voor scholen die dat willen. 
www.bureaujeugdenmedia.nl

De kiesraad

(Taskforce -RIEC Brabant-Zeeland, politie Noord-West Brabant)
po 7-8, vo 1-2
Een gratis serious game die aandacht besteed aan vier thema's: ondermijning, social media, cybercrime en texting. Ieder thema kan afzonderlijk worden 'gespeeld', in willekeurige volgorde. Elk thema bevat een filmpje van maximaal 10 minuten waarin verschillende dilemma's aan de leerlingen in de klas worden voorgelegd. Er zijn verschillende werkvormen om het gesprek te voeren over deze dilemma's met je leerlingen. 
Op de website vind je ook een handleiding met verschillende werkvormen, een ouderbrief en verschillende meldroutes.
www.kiesraadindeklas.nl

Digitale Kinderrechten Toolkit

(Stichting Digital Child Rights, 2023)
po-8, vo 1-6
Toolkit met tools waarmee leerlingen in de leeftijd tussen 10 en 18 jaar zich bewust worden van hun rechten en plichten in de digitale wereld. Ze leren nadenken over hun digitale gedrag, deel te nemen aan en hun mening te geven over tien Digitale Kinderrechten Thema’s.
https://digitalekinderrechten.nl/tools

Doe je digiding!  Jongeren en de digitale overheid

(Stichting Digisterker, 2019-2021)
vmbo 4, havo/vwo, pro, mbo 1
Gratis online lesprogramma om de digitale zelfstandigheid (informatievaardigheden, mediawijsheidcompetenties) van jongeren te vergroten en hen beter voor te bereiden op de omgang met de (taal van de) digitale overheid.  Sluit aan bij vakken als maatschappijleer, burgerschap en loopbaanoriëntatie (lob). Tien modules van twee lesuren:
1. Overheid, burger en DigiD (aanvragen en activeren)
2. Identiteit (paspoort en ID-kaart aanvragen) 
3. Bijbaan (inkomstenbelasting terugvragen)
4. Studeren op mbo (studiefinanciering en OV)
5. Verkeer en vervoer (rijbewijs, voertuig etc.)
6. Zorg (-verzekering en -toeslag)
7. Bank en geldzaken (bankrekening openen, online fraude, online shoppen en lenen)
8. Wonen (huurwoning zoeken, huurtoeslag)
9. Digitale zorg (gezondheidsinformatie zoeken, donorkeuze)
10. Ondernemen (Kamer van Koophandel, btw, administratie etc.)
Ook kunnen jongeren terecht op Digidingen-desk.nl een website met eenvoudige achtergrondinformatie, stappenplannen, instructiefilmpjes en concrete tips voor hulp. De website bevat ook informatie voor ouders en professionals, zodat zij de jongeren waar nodig kunnen ondersteunen.
Er is ook een speciale versie voor praktijkonderwijs beschikbaar. Een versie voor havo/vwo zal eind 2024 gereed zijn.
https://doejedigiding.nl/

Framed

(Politie i.s.m. Ministerie van Justitie en Veiligheid, 2020)
vo 1-6
Gratis lesprogramma (lesbrief en game) om leerlingen online bewuster te maken en zo cybercrime te voorkomen. In één lesuur te spelen inclusief nabespreking over grenzen in de online wereld.
https://onderwijsinformatie.nl/framed/

Hack in the class

po 6-8, vo
Deze stichting wil de kennis van leerlingen in het basis- en middelbaar onderwijs rondom technologie, hacken en internetveiligheid verbeteren. De site bevat zowel informatie voor leerlingen als voor ouders en leraren. Ook zijn er lesmaterialen te vinden, onder andere over hacking en privacy en veiligheid.
www.hackintheclass.nl

Harmony Square

(DROG, Universiteit van Cambridge, GEC, CISA)
vo 4-6
Een spel over nepnieuws. Het spel speelt zich af in een virtueel dorp met een milde democratie-obsessie. Als speler moet jij desinformatie overbrengen en de inwoners tegen elkaar opzetten. 
Het doel van het spel is dat leerlingen zich bewust worden van verschillende manipulatietechnieken die worden gebruikt op social media. 
www.harmonysquare.game/nl

Helpwanted, bij online grensoverschrijdend gedrag

(Helpwanted.nl, 2016-2020)
vo 1-3
Digitale lespakketten (ook geschikt voor digibord) als hulpmiddel bij lessen over internet veiligheid. Vooral gericht op seksueel misbruik via internet. Het gratis te downloaden lesmateriaal bestaat uit drie lespakketten over grooming, sexting en sextortion.
www.helpwanted.nl

Het internet en ik

(Eenvoudig Communiceren)
pro
Werkboek over het veilig gebruiken van internet: informatie zoeken, filmpjes kijken, e-mailen, wachtwoorden etc. Geschreven in makkelijke taal. Maakt deel uit van de reeks: 'Mijn leven; zelf denken, zelf doen'.
www.eenvoudigcommuniceren.nl

Hoe?Zo! Mediawijs

(Netwerk Mediawijsheid, 2018)
po 6-8, vo
Website met betrouwbare informatie, educatieve filmpjes en doe-opdrachten over veilig en slim gebruik van internet en (sociale) media.
www.hoezomediawijs.nl

HUMAN Educatie - mediawijsheid

(HUMAN)
po, vo
Op deze onderwijspagina over mediawijsheid vind je video's en lesmateriaal om het gesprek in de klas te voeren over bijvoorbeeld online identiteit, nepnieuws, privacy en sexting.
https://www.human.nl/onderwijs/mediawijsheid.html

Imagez

(#UseTheNews)
po 7-8, vo 1-2
In samenwerking met het Go Fonds heeft CED-groep een lesprogramma ontwikkelt, bestaande uit vier lessen voor groep 7  en 8 van het po en de onderbouw van het vo. Met het lesprogramma leren leerlingen over (beeld)journalistiek. 
https://www.usethenews.nl/school

Ithaka Media Lab

(Common Frames, 2019)
vo (ISK)
Gratis lessenserie mediawijsheid en beeldgeletterdheid voor jonge nieuwkomers in Internationale Schakelklassen. Vanuit het principe dat je echt kritisch naar de betekenis van mediaproducten leert kijken als je het maakproces zelf doorloopt en overziet.
www.commonframes.nl

Jongeren mediawijzer met VR

(Podium voor onderwijs, 2019)
vmbo 1-4, pro
Twee gratis lessen (chatten, sexting) om jongeren in het vmbo en praktijkonderwijs te helpen bewuster met social media om te gaan. Met 360 graden video’s kijken de leerlingen om zich heen en zien ze heel concreet wat er buiten hun blikveld kan gebeuren nadat ze online berichten verspreiden. Ook gaan ze tijdens de les met elkaar in discussie over hun eigen mediagebruik.
www.podiumvooronderwijs.nl

Journalistiek als wapen tegen desinformatie en nepnieuws

(Nieuws in de klas, 2019)
vo
Lesbundel met opdrachten voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Ze leren wat nepnieuws is, kunnen verschillende verschijningsvormen benoemen en weten wat de functies zijn van journalistiek. Ze leren strategieën om nepnieuws te herkennen, kunnen een eigen nieuwsproductie maken met de nieuwstool en hebben nagedacht over hun eigen inbreng in het verspreiden van nepnieuws. Met checklist nepnieuws .
www.nieuwsindeklas.nl

Korte Cursus Manipulatie

(Bits of Freedom)
po 7-8, vo 1-2
Een korte cursus over hoe social media je manipuleert. Gebaseerd op een onderzoek uitgevoerd door Holly Robbins  in opdracht van Bits of Freedom. Het onderzoek richt zich op hoe onze communicatie, en daarmee het publieke debat, gemanipuleerd wordt.
Door te scrollen door de website komen leerlingen langs vijf vormen van manipulatie waarmee social media je probeert te manipuleren. Door middel van de cursus krijgen leerlingen inzicht in deze vormen van manipulatie en leren zij zich daar beter tegen te kunnen weren. 
www.kortecursusmanipulatie.nl

Kritisch online

(Codename Future, 2019)
vo
Lespakket over digitale weerbaarheid in drie verschillende versies: vmbo basis/kader, vmbo gl/tl en havo/vwo. Twee digibordlessen (van 60 min.) met interactieve werkbladen en docentenhandleiding. Bewustwording (van nepnieuws, risico's ect.) en reflecteren op hun eigen online rol staat centraal.
www.codenamefuture.nl

Media & Message , lesplan mediawijsheid voor het voortgezet onderwijs

(Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, 2016)
vo 1-2
Dit project leert leerlingen kritisch te kijken naar de media om hen heen: welke technieken worden gebruikt om hen te beïnvloeden? Duur: 5 weken.
http://files.beeldengeluid.nl

Mediabegrip

(Stichting Onderwijsdata, sinds 2016)
po 5-8, vo 1-2
Online lesmethode voor digitale geletterdheid met het accent op mediawijsheid en informatievaardigheden. Scholen ontvangen iedere week een nieuwe les, gebaseerd op de actualiteit en gericht op (sociale) media. De leerkracht kan er zonder voorbereiding mee aan de slag. De lessen duren 50-60 minuten en sluiten aan bij het Mediawijzercompetentiemodel 2020. Ook wordt een koppeling gelegd met woordenschat en burgerschap.
www.mediabegrip.nl

Media Jungle

po 5-8, vo 1-2, (v)so
Media Jungle biedt verschillende tools om leerlingen bewust te maken van de kansen, risico's en gevaren van sociale media. Zo biedt Media Jungle verschillende bordspellen, kletskaarten en een digitaal platform om spelenderwijs te leren over de online wereld. Ook hebben zij een editie van het bordspel voor mensen met leer-of leesproblemen. 
De producten zijn zowel afzonderlijk van elkaar of in combinatie te gebruiken.
www.mediajungle.eu

MediJA Praat, voor een goed gesprek over (sociale) media

(uitgeverij Pica, 2018)
po 6-8, vo, mbo
Doos met 54 kaartjes met stimulerende vragen over (sociale) media. Inclusief handleiding met spelvormen en tips. Twee categorieën: Oranje kaartjes voor leerlingen vanaf 10 jaar en roze kaartjes voor leerlingen vanaf 13 jaar.
www.uitgeverijpica.nl

Medialogica in de klas

(SchoolTV, 2015-2020)
vo 1-6
Zestien filmpjes op basis van het tv-programma Medialogica om met leerlingen in discussie te gaan over mediawijsheid en (de werking van) media. In hoeverre zijn media betrouwbaar? Bij iedere video is een korte handleiding met kijkvragen.
https://schooltv.nl

MediaQuesties

(Cubiss, 2019-2020)
vo 1-2
Mediawijze activiteiten voor het vo. Gratis lessen (korte activiteit) rondom media en ethiek. Sluit aan bij een actuele gebeurtenis zoals een nieuwsbericht, film of trend. Voorbeelden van thema's: nepnieuws, sexting, vloggers, sociale media en democratie.
www.cubiss.nl

My True Story

(Cubiss, 2017)
vo 1-2
Lespakket waarin het onderwerp sexting bespreekbaar gemaakt wordt in de klas, door de dialoog met de leerlingen aan te gaan. Door het gebruiken van waargebeurde verhalen worden mediawijsheid en leesplezier aan elkaar gekoppeld. Er zijn vijf lessen uitgewerkt.
www.cubiss.nl

Nationaal Media Paspoort po, vo en (v)mbo

(Nationale Academie voor Media en Maatschappij, vernieuwde versie 2022-2023)
po 1-8, vo 1-6, mbo
Doorlopende leerlijn mediawijsheid. Uitgewerkt voor po, vo onder- en bovenbouw en (v)mbo.
Zeven thema's:
1. Weet wat je ziet
2. Bewaak je identiteit
3. Wat je geeft krijg je terug
4. Houd de klok in de gaten
5. Maak goede keuzes
6. Bescherm je privacy
7. Zorg voor je eigen veiligheid
Na aanmelding gratis te downloaden. De lessen bestaan onder andere uit het maken van eigen vlogs, het geven van presentaties in de jongeren groepen en het organiseren van de Nationaal Media Paspoort ouderavond.
www.nationaalmediapaspoort.nl

#nofilter

(Stichting FutureNL, 2021)
vo 1-2
Gratis lespakket tegen online eenzaamheid. De coronacrisis zorgt er voor dat jongeren zich steeds eenzamer voelen en mentale klachten ontwikkelen. Met dit lespakket voor digitaal burgerschap vergroten ze hun digitale en persoonlijke vaardigheden. In zes lessen komen de volgende onderwerpen aan de orde: geluk, verbinding & eenzaamheid, koppeling online-offline leven, ontdekken eigen talent en met een challenge in actie komen.
https://futurenl.org/nofilter/

Online Masters

(VodafoneZiggo m.m.v. Veilig internetten en Mediawijzer, 2017-2023)
po 7-8, vo 1-2, vso
Gratis online lesprogramma (vier modules) waarbij verschillende masters uit het vak leerlingen aan de hand van video’s meenemen in hun wereld.
1. Digital master (over ontwikkelingen in de digitale wereld die onze samenleving beïnvloeden)
2. Creative master (creatieve digitale vaardigheden op het gebied van programmeren, VR, vloggen, robotica, storytelling en design)
3. Safe master (online veiligheid, hack-check, digitale voetafdruk)
4. Social master (bewustwording en zelfreflectie bijvoorbeeld over nepnieuws, gamen en online flirten)
Modules kunnen los ingezet worden. Hele programma duurt in po ongeveer 10 lesuren en in vo 14 lesuren. Bij het programma hoort een toolkit voor scholen en een certificaat voor leerlingen. Voor voortgezet speciaal onderwijs zijn drie modules ontwikkeld: Programmeer master, Whats-App master en Online Veiligheid master.
www.online-masters.nl

REGIE spel

(Edux, 2023)
po 7-8, vo 1-2
Pakket met vijf losse spelen en online leeromgeving om mediawijsheid te ondersteunen. Met behulp van verschillende opdrachten leren leerlingen in het spel om vanuit herkenbare situaties (waarbij ze in contact komen met media) kritisch na te denken over de gevolgen. De online leeromgeving bevat gerichte (les)activiteiten die je na het spelen van het spel kunt inzetten om mediawijsheid blijvend te stimuleren. Workshop van een Digitalig expert mogelijk.
www.edux.nl

SMILES

(KB, Beeld en Geluid, Haagse Hogeschool, 2023)
vo 1-4
Internationaal mediawijsheidsproject dat jongeren helpt om weerbaarder te worden tegen desinformatie. In het kader van het project is een digitale toolkit ontwikkeld met zes modules die vrij te gebruiken zijn: handboek voor trainers; wat is desinformatie?; hoe herken en weersta je desinformatie?; technieken die worden gebruikt; ontdek op welke manieren desinformatie wordt verspreid; desinformatie en maatschappij.
https://smiles.platoniq.net/

Slim, verstandig en handig met media

(Digital Playground, 2014)
pro
Online project voor onderbouw praktijkonderwijs. Vier modules: veilig met media, cyberpesten, seksualiteit en media, echt/onecht. Per module twee theorielessen (elk 50 minuten) en twee praktijklessen (elk 100 minuten) waarin leerlingen aan de slag gaan met een praktische opdracht (fotostrip, filmpje etc.).
http://promediawijsheid.nl/

Stapp

(Driestar Educatief, 2018)
po 1-8, vo 1-6, pro, (v)so
Leerlijn mediawijsheid met interactieve lessen voor verschillende lesniveaus (po: groep 1/2, 3/4, 5/6, 7/8; vo 1/2 en bovenbouw; pro en (v)so). Voor vo gedifferentieerd: vmbo-bk, vmbo-gt en havo/vwo.
Leerlingen leren over nieuwe media, effecten en dilemma’s en worden gestimuleerd zelf keuzes te maken op basis van Bijbelse waarden. Het principe van weten-ervaren-oefenen-reflecteren vormt het fundament en de Mediacirkel de basis van Stapp. In de lessen komen thema's als cyberpesten, games, intieme media, reclame, films en nieuwswijsheid aan de orde. Een gratis proefpakket is te downloaden.
www.stappmethode.nl

TechTwijfels

(Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties, 2020)
vo
Met dit gratis kaartspel in combinatie met de online les, leren leerlingen in het voortgezet onderwijs in één lesuur kritisch te kijken naar de nieuwste technologieën en samen te onderzoeken wat deze hen kunnen opleveren, maar ook wat de mogelijke risico’s ervan zijn. Ze denken na en discussiëren over dillema's in het kader van technologisch burgerschap.
www.onderwijsinformatie.nl

Themakatern Mediawijsheid

(PleinM, Noordhoff Uitgevers, 2018)
vo 1-2
Themakatern bij de methode Plein M (ook los verkrijgbaar). Versie voor vmbo-onderbouw  of havo/vwo onderbouw . Flexibel inzetbaar bij diverse vakken, voor in de mentorles of in een projectweek. Onderwerpen o.a.: online informatie zoeken, betrouwbaarheid van informatie inschatten, bewustwording van eigen mediagebruik en risico's.
www.noordhoff.nl

TMI - Digitale geletterdheid voor vo

(TMI Publishing, sinds 2020)
pro, vmbo 1-3, havo/vwo 1-3, vso
Maatschappelijke thema’s rondom alle domeinen van digitale geletterdheid in de taal van leerlingen. Praktisch aan de slag in een workhop over Online Shaming, Altijd aan, Online Haat, Money Mule Maffia of Scoop Hunters.
De digitale leeromgeving biedt lesmateriaal over tien thema’s: Online Verslaving, Online Shaming, Fake News, Influencer Marketing, Filterbubbel, Cybercrime, Online Haat, Chatgroepen, Online Muling en Databasis. TMI-gastdocenten kunnen via Project Based Learning ondersteuning bieden bij de lessenreeksen.
https://tmi.one

Under Pressure

(Diversion)
vo bovenbouw (en mbo leerjaar 1 en 2 niveau 3 en 4)
Een innovatief lesprogramma om jongeren weerbaar te maken tegen desinformatie. In drie lessen gaat het gesprek over persvrijheid, de vrijheid van meningsuiting en krijgen jongeren inzicht in hun eigen (sociale) media gebruik. Onderdeel is ook de Under Pressure Game: een serious game waarin leerlingen in een veilige setting leren hoe de mechanismen achter desinformatie werken.
NB  In sommige gemeenten kunnen scholen kosteloos van het programma gebruikmaken omdat een gemeente of financieringspartner het programma financiert.
https://www.diversion.nl/case/under-pressure

#Use The News - pluriformiteit en framing

(#Use The News, Beeld & Geluid)
vmbo 1-2, havo 1-2
In samenwerking met Beeld & Geluid heeft #Use The News twee digitale lessen gemaakt voor de onderbouw van het vmbo en havo. De lessen gaan over specifieke thema's rond het nieuws en zijn zelfstandig in de klas te gebruiken of als extra verdieping van het lesprogramma Imagez.
In de les over pluriformiteit maken de leerlingen kennis met verschillende invalshoeken in het nieuws en de pluriformiteit van journalistieke media. De les over pluriformiteit is te vinden op het kanaal van LessonUp.
In de les over framing leren de leerlingen wat framing is en hoe je het kan herkennen. De les over framing is te vinden op het kanaal van LessonUp.
https://www.usethenews.nl/school

Wikiwijs - Digitale geletterdheid po-vo-(v)so

(Kennisnet)
po 1-8, vo, (v)so
Open lesmateriaal, tips en informatie voor de vier domeinen van digitale geletterdheid: ICT-basisvaardigheden, informatievaardigheden, mediawijsheid en computational thinking. Speciaal voor het (v)so is er een themapagina met leermaterialen rond thema's zoals: veiligheid en privacy, nep en echt, zoeken en vinden.
https://www.wikiwijs.nl/startpagina/dgpovo/

WTFFF!? naar de klas

(Fonds Slachtofferhulp, 2023)
vo 2-6
Les over online seksueel misbruik gebaseerd op WTFFF!? platform. De les is beschikbaar via de online leeromgeving Lessonup.
www.fondsslachtofferhulp.nl