Sociale veiligheid en conflicthantering

Hoe zorg ik ervoor dat mijn leerlingen zich veilig voelen, zichzelf kunnen zijn en respect voor elkaar hebben? Hoe ga ik om met pestgedrag en discriminatie? Bekijk vooral deze voorbeeldmaterialen voor inspiratie en lesideeën.

Aan de slag met sociale cohesie in het voortgezet onderwijs, Sardes en Bureau Goudvisie, 2021. Doelgroep: VO 2
Handvatten om sociale cohesie in de klas te versterken. Bestaande uit gratis te downloaden handleiding met daarin een 'thermometer' en een link naar een serious game om bewustwording op gang te brengen en sociale cohesie te bevorderen.

Danny, werkboek sociale vaardigheden op school, Eenvoudig Communiceren, 2014. Doelgroep: PRO, VSO-cluster 4
Aan de hand van elf korte verhaaltjes worden jongeren geconfronteerd met 'sociaal onwenselijk' gedrag.

De school is van ons, werkboek sociale vaardigheden op school, Eenvoudig Communiceren. Doelgroep: PRO
Dit werkboek brengt leerlingen sociale vaardigheden bij én verbetert tegelijkertijd de sfeer in de klas. Hoe stel je samen met leerlingen de (sociale) regels vast? Hoe leer je ze omgaan met meningsverschillen? En hoe help je ze te ontdekken wie ze zijn?

Effectief werken met groepen, praktische tips voor wat je wel en niet moet doen met groepen, Panta Rhei, 2015. Doelgroep: PO, VO
Boek voor docenten basisscholen, voortgezet onderwijs en groepsleiders. Waar moet je rekening mee houden als je met een groep werkt? Het boek bevat een verzameling tips, do's en don'ts voor het werken met groepen.

Fair play workshop, Anne Frank Stichting, 2021. Doelgroep: VMBO 1-4, H 1-5, V 1-6
De Fair Play workshop laat jongeren nadenken over hun eigen houding en keuzes. Ze worden geconfronteerd met vormen van discriminatie binnen en buiten de lijnen. Zo werken ze samen aan respect, sportiviteit en inclusie. De workshop wordt gegeven door een workshopdocent van de Anne Frank Stichting en bestaat uit drie onderdelen: een online game, positiespel en nagesprek.

Gedragen gedrag, Stichting School & Veiligheid, 2018. Doelgroep: PO 1-8, VMBO 1-4, H 1-5, V 1-6
Spel voor onderwijsteams om met elkaar in gesprek te komen over gedrag op school. Doel is om gewenst en ongewenst gedrag bespreekbaar te maken en samen tot afspraken en regels te komen. Het spel wordt gespeeld aan de hand van kaartjes die zijn ingedeeld in verschillende thema's zoals pesten, seksueel gedrag, school en privé, sociale media en diversiteit.

Heppie in de Klas, Stichting Het Vergeten Kind, 2020. Doelgroep: PO 6-8, VO 1-2 
Gratis lesmateriaal over positieve aandacht en elkaar écht zien. Het maakt verschillende thuissituaties in de klas bespreekbaar waardoor leerlingen meer oog en begrip voor elkaars gedrag en achtergrond krijgen. Het bestaat uit twaalf werkvormen die met weinig voorbereiding uit te voeren zijn.

Hero of Humanity, Rode Kruis, 2015-2017. Doelgroep: VO 4-6, MBO
Interactieve game waarin jongeren dilemma's voorgeschoteld krijgen en in gesprek gaan over hun eigen hulpbereidheid. Beschikbaar als gastles en als online lesmateriaal voor docenten.​ Met handleiding.

HUMAN Educatie - pesten, Doelgroep: PO 6-8, VO, MBO 
Op deze onderwijspagina over burgerschap vind je video's en lesmateriaal om het gesprek in de klas te voeren over pesten en vooroordelen.

Kanjertraining, 2010-2014. Doelgroep: PO 1-8, VO 1-3
'Kanjertraining' richt zich op het creëren van een veilig klassenklimaat en op het verminderen van emotionele problemen en gedragsproblemen.
Proefschrift: Effects of Kanjertraining (Topper Training) on Emotional Problems, Behavioural Problems and Classroom Climate, Lilian Vliek (2015)
SLO analyse Burgerschapsvorming (pdf, 632 kB) (2016).
SLO analyse seksuele diversiteit (2014). De analyseresultaten voor het onderdeel 'Max en seksualiteit'zijn te vinden vanaf pagina 29.
'Kanjertraining' is in de NJi Databank Erkende Jeugdinterventies erkend als 'Effectief volgens sterke aanwijzingen'.

Krachtenspel.nl, 2018. Doelgroep: PO 5-8, VO, MBO, HBO
Leergang sociaal emotionele educatie en actief burgerschap. Het biedt materiaal voor een integrale aanpak en preventie van sociale problemen zoals agressie, werkstress, intimidatie, verslaving, nepnieuws, vooroordelen, integratie, machtsmisbruik en verwarring. Krachtenspel werkt actief aan burgerschapscompetenties zoals begrip voor elkaar, meningsuiting, respect,  gelijkwaardigheid, preventie discriminatie, omgaan conflicten,  machtsmisbruik en misleiding. En voorwaarden om actief burger te kunnen zijn zoals zelfredzaamheid. Op Start Krachtenspel krijgen professionals en deelnemers op interactieve wijze via de digitale kaarten inzicht in alle zeven krachten en alle werkwijzen. Als vervolgmogelijkheid kan ook het Krachtenspel-spel (vanaf 15 jaar) ingezet worden. Het materiaal is ook geschikt voor informele begeleiders en vrijwilligers.

Leefstijl, sociaal-emotionele vaardigheden  Boom beroepsonderwijs, 2002-2013. Doelgroep: PO 1-8, SBO, PRO, VO 1-6, VSO-cluster 3-4, MBO
Doel van de methode: het stimuleren van een gezonde ontwikkeling en het voorkomen van ongewenst gedrag. Systematisch en schoolbreed werken aan een veilige school.
SLO analyse Burgerschapsvorming (2016) (pdf, 638 kB).
Leefstijl is in de NJi Databank Erkende Jeugdinterventies erkend als 'Goed onderbouwd'.

Lekker belangrijk - samen in de klas, De Kleine Ambassade, 2017. Doelgroep: PO 7-8, VO 1-2 
Deze methode biedt handvatten om elkaar beter te leren kennen. Aan de hand van verhalen over negen heel verschillende persoonlijkheden krijgen leerlingen meer inzicht in waarom leeftijdsgenoten zich soms anders gedragen of uiten dan anderen. Meer kennis over elkaar bevordert het onderlinge begrip, vermindert vooroordelen en pestgedrag en geeft leerlingen de kans om elkaar te helpen. Bestaat uit een boek en een werkschrift.

Ontwikkeling in de groep, groepsdynamica bij kinderen en jongeren, derde editie, Uitgeverij Coutinho, 2023. Doelgroep: PO, VO
Boek met theorie over groepsprocessen bij kinderen en jongeren, aangevuld met de praktische toepassing ervan aan de hand van voorbeelden en interventies. Doel is dat de docent groepsdynamische processen kan bijsturen en zo bijdraagt aan een goede ontwikkeling van de groep en de leerlingen afzonderlijk. Ondersteunende website met spel- en werkvormen en aanbevolen literatuur.

​Respect Foundation, Lesmaterialen via LessonUp. Doelgroep: PO, VO, MBO
Respect Foundation ontwikkelt lesmaterialen voor alle typen onderwijs (Respect Educatie). De lessen geven concrete invulling aan sociale veiligheid, burgerschap en mentorlessen. Respect Educatie biedt:
- Lessenreeksen om bepaalde doelen in de klas te behalen zoals groepsdynamica of cyberpesten aanpakken.
- Losse lessen om thema's (diversiteit, vluchtelingen etc.) te behandelen of basisvaardigheden (actief luisteren, oordeel uitstellen) aan te leren.
Alle lessen worden kosteloos, online aangeboden en zijn te gebruiken op het digibord via LessonUp.

Stapelgoed, School en veiligheid, 2020. Doelgroep: PO 7-8, VO 1-2
Spel waarmee leerlingen met elkaar in gesprek gaan over de vraag: Wanneer voel ik mij fijn in de klas? Na afloop van het spel hebben kleine groepen leerlingen tenminste drie ideeën opgeschreven om de sfeer in de klas te verbeteren. Bekijk de lesbrief.

Taakspel, CED-groep, 2007-2013. Doelgroep: PO 1-8, SBO, VO 1-3, SO-cluster 3, VSO-cluster 3
Groepsgerichte aanpak om leerlingen spelenderwijs te leren zich beter aan de klassenregels te houden. Er zijn varianten voor de verschillende doelgroepen.
Taakspel was opgenomen in de NJi Databank Erkende Jeugdinterventies maar de erkenning is verlopen.

Team Toppers, het Belbin teamrollenmodel voor kinderen en jongeren, Uitgeverij Pica, 2015. Doelgroep: PO 5-8, VMBO 1-4, H 1-5, V 1-6
Spelvorm om te werken aan talentontwikkeling en groepsvorming. Het spel is gebaseerd op het Belbin teamrollenmodel, een model uit de organisatiepsychologie. Doel is kinderen en jongeren inzicht te geven in hun eigen talenten en die van anderen met als insteek: iedereen doet ertoe!

TeamPlay met Belbin, TeamPlay, 2018. Doelgroep: VO, MBO
​Combinatie van trainingen (voor docenten, mentoren of coaches), lessen en online tests waardoor leerlingen in het voortgezet onderwijs leren om op een positieve, constructieve manier samen te werken. Het lespakket bestaat uit zes lessen van 50 minuten voor leerlingen van leerjaar 1 tot en met 4. En een uitbreidingsset van twee lessen voor leerlingen in 5 havo of 6 vwo. In het lesprogramma leren leerlingen elkaars verschillende kwaliteiten en behoeften herkennen en werken ze aan een imaginaire samenleving 'Happy island'.

Themapakketten uit 'Ik creëer mijn wereld (ICMW)', Academy4life, 2018. Doelgroep: PO 3-8, VO 1-2 
Digitale themapakketten om groepen te begeleiden of individuele kinderen te coachen. O.a.: Pesten Game Over, Vrede en geluk, Grenzen jonge kinderen.

De Vreedzame School, CED-groep, 2006-2020. Doelgroep: PO 1-8, SBO, peuters, VO
De Vreedzame School is een programma voor sociale competentie en democratisch burgerschap.
SLO analyse Burgerschapsvorming in leermiddelen primair onderwijs (2008) De analyseresultaten van 'De Vreedzame School' zijn te vinden vanaf pagina 35.
De lesmappen voor basisonderwijs zijn in 2020 herzien. Bekijk de achtergrondinformatie.
Het programma is doorontwikkeld voor voortgezet onderwijs. Voor nieuwkomerskinderen is een speciale leergang ontwikkeld. Voor scholen die (nog) geen vreedzame school zijn, zijn er daarnaast vijf gratis te downloaden lesbrieven gemaakt over: verwelkomen, verdiept kennismaken, een veilige groep, een steentje bijdragen en afscheid nemen.
De Vreedzame School is in de NJi Databank Erkende Jeugdinterventies erkend als 'Effectief volgens eerste aanwijzingen'.

Vriend & vijand in de klas, Critical Mass, 2016. Doelgroep: VO, MBO
Digitaal interactief schoolbreed project over sociale veiligheid op school. Het project stimuleert de actiebereidheid bij leerlingen, docenten en school-leidingen om sociale veiligheid op school te vergroten. Vier thema's (games): buitensluiten, ingrijpen, discriminatie, (cyber)pesten. Vijftien opdrachten en een onderzoek op school.

Week tegen pesten - Grapje! Moet toch kunnen?!, Stichting School en Veiligheid, 2022. Doelgroep: PO, VO, MBO 
Zet samen met je leerlingen in de Week Tegen Pesten (in september) stappen naar een positieve en veilige sfeer in de groep. Met gratis lesmateriaal dat aansluit bij het thema van dit jaar.  De lesmaterialen van het thema van 2020 (Samen aan zet) en 2021 (Buitensluiten? Uitgesloten!) zijn ook nog te downloaden.

Het zakboek voor anti-pestcoördinatoren in po en vo, Pica, 2022. Doelgroep: PO, VO 
Zakboek met theorieën rondom pesten, handige werkvormen, informatie over schoolbeleid en praktische stappenplannen. Bijlagen zijn te downloaden.