Rekenen/wiskunde - Meten en meetkunde - kerndoel 32 - Groep 7 en 8 - Doorkijkje

Doorkijkje

Dag en nacht

In de kring heeft Fatma verteld over een telefoongesprekje dat zij de middag daarvoor heeft gevoerd met haar oma in Turkije. Zij vertelde dat het bij haar oma al helemaal donker was, terwijl hier in Nederland de zon nog volop scheen. Juffrouw Tineke vroeg hoe dat nu kwam, dat het blijkbaar op de ene plaats op aarde veel later is dan op de andere plaats. Zou het niet veel makkelijker zijn als iedereen dezelfde tijd had? Veel kinderen snappen wel dat dit natuurlijk niet kan en dat dit met het draaien van de aarde te maken heeft. Maar hoe dit precies in elkaar zit, dat is nog niet zo eenvoudig voor te stellen, zo lijkt het.

Enkele dagen later heeft de juffrouw daarom een proefopstelling in de klas gemaakt, bestaande uit een grote aardbol (globe) en een vrij sterke zaklamp die enkele meters van de globe verwijderd is opgesteld in de richting van de aardbol. Eerst wordt gezamenlijk vastgesteld dat de aarde om de zon draait, en dit wordt ook even aanschouwelijk gemaakt. Vervolgens brengt de juf naar voren dat de aarde ook om de eigen as draait, en ook dit wordt gedemonstreerd.

Wat gebeurt er nu precies met het zonlicht als de aarde om haar eigen as draait? De kinderen komen hier uitgebreid over aan het woord. Nederland wordt op de aardbol opgezocht (een nauwelijks te onderscheiden vlekje), en alle kinderen gaan na wat er gebeurt als Nederland 'in de rondte draait'. Daarbij wordt de 'zon' (de zaklamp) ook aangezet. Duidelijk is te zien hoe het 'zonlicht' gedurende enige tijd Nederland beschijnt terwijl ons land vervolgens voor een flinke tijd in het donker verdwijnt. Dit verklaart het verschijnsel van dag en nacht: overdag bereiken de zonnestralen Nederland, maar draait de aarde verder door, dan komt ons land in de 'schaduw' terecht en dan wordt het nacht. Er blijven nog volop vragen van de kinderen komen ("maar waarom is het dan zo lang donker in december, en maar zo kort licht?"), maar het principe van dag en nacht is goed duidelijk geworden.

Nu terug naar het telefoongesprek van Fatma. Kunnen we nu ook verklaren waarom het bij haar oma al donker kon zijn terwijl in Nederland nog volop de zon scheen? Om hier meer over aan de weet te komen, wordt de globe er weer bijgenomen. Er worden twee plakstrookjes geplakt op de plaatsen waar Nederland en Turkije op de globe liggen, en vervolgens laten enkele kinderen de aarde weer langzaam om 'de zon' draaien. Eerst is het nog helemaal donker in beide landen. Dan komt Turkije plotseling in het zonlicht te liggen, maar in Nederland is het nog altijd 'pikdonker' (aldus een kind). Draait de aarde nog wat door, dan komt Nederland ook in het 'zonlicht' te liggen. En op een zeker moment wordt het in Turkije al donker, terwijl het inderdaad (precies zoals Fatma vertelde) in Nederland nog volop licht is!

Na nog enkele voorbeelden uitgeprobeerd te hebben (waarbij naar voren komt dat het steeds zo'n beetje dag is in Australië als het in Nederland nacht is), wordt de atlas erbij genomen. Er blijkt een uitgebreide afbeelding opgenomen te zijn van de 'tijdzones op aarde'. Na al het voorgaande is het voor de kinderen nu niet moeilijk meer te achterhalen waarom men deze gemaakt heeft: dan kun je precies weten hoe laat het bijvoorbeeld in Turkije of Australië is terwijl je zelf in Nederland bent. Vooral als je met het vliegtuig naar zo'n land gaat, of als je iemand niet midden in de nacht wilt bellen, is dat wel handig om te weten...