Leraar

Kansengelijkheid en de leraar

Niet alle leerlingen beginnen met dezelfde kansen. Als leraar maak jij elke dag opnieuw het verschil.

Zodra leerlingen je klas binnenstappen, kun je zorgen dat iedereen de ruimte krijgt om te groeien. Kansengelijkheid begint in de interactie tussen jou en je leerling - in je verwachtingen, je lessen, je feedback en je keuzes.

Hoge verwachtingen

Onderzoek laat zien: hoge verwachtingen leiden tot betere leerprestaties. Als je gelooft dat een leerling iets kan, straal je dat uit in je taal, houding en lesaanpak. En dat maakt indruk. Maar verwachtingen worden ook vaak onbewust beïnvloed door achtergrond, gedrag of taalgebruik van leerlingen. Namen, accenten of thuissituaties kleuren soms onbedoeld het beeld dat je als leraar vormt met gevolgen voor wat je leerlingen aanbiedt of toevertrouwt.

Ook realiseren weinigen zich dat deficit-denken ons belemmert in het hebben van hoge verwachtingen. - Orhan Agirdag

Regelmatige reflectie op je eigen verwachtingen helpt. Praat erover met je collega’s. Gebruik het werk van je leerlingen en observaties om beelden te toetsen. Wat laat je leerling écht zien?

Ook leerlingen zelf hebben vaak lage verwachtingen van wat ze kunnen. Maak dit bespreekbaar in je klas. Wat geloven je leerlingen over hun eigen leervermogen? Welke doelen vinden zij zelf haalbaar?

Differentiatie voor gelijke kansen

Differentiatie vergroot of verkleint kansen. Het hangt af van hoe je het inzet. Volgens onderzoek is effectieve differentiatie een combinatie van:

• het bieden van gelijke toegang tot rijke leerstof;
• het gevarieerd aanbieden van ondersteuning;
• het gericht stimuleren van alle leerlingen, ongeacht hun niveau.

Kansengelijkheid zit niet in het vereenvoudigen van leerstof, maar in het verrijken van het aanbod en de ondersteuning.

Concreet betekent dit:

• Werk met hoge verwachtingen voor al je leerlingen. Stel dezelfde ambitieuze doelen, maar bied verschillende routes en ondersteuning om er te komen.
• Bied keuzemogelijkheden binnen opdrachten. Laat leerlingen kiezen hoe ze een opdracht aanpakken of presenteren.
• Gebruik rijke, open vragen, waarbij meerdere denkniveaus aan bod komen. Dat daagt iedereen uit.
• Check regelmatig wat werkt voor wie. Stem je aanpak af op leerbehoeftes.

Elke keuze telt – ook de kleine

Elke dag maak je als leraar keuzes om je leerlingen vooruit te helpen; je laat ze bijvoorbeeld in groepjes werken, je geeft beurten, verrijkingsopdrachten of extra instructie. Zo probeer je in te spelen op verschillen tussen leerlingen. Deze keuzes maak je bewust. Er zijn ook momenten dat je onbedoeld onderscheid maakt. Dat kan in kleine dingen zitten: wie geef je de beurt en hoeveel tijd gun je een leerling om antwoord te geven? Op basis van welke informatie schat je het niveau in van een nieuwe leerling in je klas? Hoe uitgebreid is je feedback naar leerlingen? Dit alles heeft invloed op de kansen van leerlingen. Het is goed om regelmatig te reflecteren op je eigen gedrag en het hier met collega’s over te hebben. Sta met je team stil bij vragen als:

• Welke leerlingen laat ik vaker aan het woord?
• Hoe lang mogen ze nadenken over een antwoord?
• Bij wie loop ik als eerste langs tijdens zelfstandig werken?
• Hoe snel en hoe vaak geef ik extra uitleg, en aan wie?

Bewustwording van je dagelijks handelen is de eerste stap. Reflectie en feedback van collega’s helpen om je eigen patronen te doorbreken.

Onderwijs is een teamsport

Je hoeft het niet alleen te doen. Deel lessen, bespreek casussen, reflecteer samen. Collectieve reflectie op verwachtingen en interacties is krachtiger dan individuele intenties.

Elke leraar maakt dagelijks het verschil. Niet alleen door wat je onderwijst, maar vooral door hoe je gelooft in wat je je leerlingen kan leren.

Meer lezen

• Bergh, van den L. (2018). Waarderen van Diversiteit in het Onderwijs. Lectorale rede in verkorte vorm uitgesproken bij de aanvaarding van de functie van lector Waarderen van Diversiteit bij Fontys Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg op 4 juli 2018. Tilburg: Fontys Hogescholen.

• Bergh, van den L., Sommen van der I. (2018). Kansenongelijkheid: een microperspectief. In: Tijdschrift voor Orthopedagogiek. Jaargang 57, 2018.

• Diverse leerlingen, diverse competenties, diverse verwachtingen. Gaikhorst, L. Geven, S. Baan, J. in: Gelijke kansen in de stad. 2019. Amsterdam: University Press).

• Keller, A. & Bergh, van den, L. (2018). De kracht van wat je verwacht. Kansengelijkheid in het onderwijs. In: Zorg Primair Jaargang 03, 2018.

• Denessen,E. (2017). Verantwoord omgaan met verschillen: sociaal-culturele achtergronden en differentiatie in het onderwijs. Leiden: Universiteit Leiden.

• Onderrwijsraad (2015). Maatwerk binnen wettelijke kaders: eindtoetsing als ijkpunt voor het funderend onderwijs.