Burgerschap (geïntegreerd)

Je kunt met burgerschap in meerdere vakken en leergebieden aan de slag. In het voortgezet onderwijs valt onder andere te denken aan maatschappijleer, geschiedenis en levensbeschouwing. Aspecten van burgerschap kunnen daarbij geïntegreerd aan bod komen. Kijk maar eens bij onderstaande voorbeelden:

Aardrijkskunde
Geschiedenis
Kunst & Cultuur
Levensbeschouwing
Loopbaan en burgerschap
M & M
Maatschappijleer en maatschappijkunde

Aardrijkskunde

De GEO onderbouw (9e editie), ThiemeMeulenhoff, 2015. Doelgroep: vmbo 1-2, havo/vwo 1-3
Aardrijkskundemethode voor de onderbouw van vmbo, havo en vwo. Het materiaal bestaat uit: een basisboek, lesboek, werkboek (A en B) en digitaal materiaal.
SLO analyse Burgerschapsvorming (2017) (pdf, 289 kB)

Stercollectie Aardrijkskunde  (nieuwe editie), VO content, 2021. Doelgroep: vmbo 1-4, havo/vwo 1-6
Digitaal lesmateriaal voor aardrijkskunde. Relevante thema's voor burgerschap o.a. Grenzen en identiteit, Globalisering, Arm en rijk.

Geschiedenis

4FREE magazine(2023) Lesgeven over vrijheid? Hoe doe je dat?, Nationaal Comité 4 en 5 mei. Doelgroep: vo
Jaarlijks verschijnend gratis magazine voor docenten met inspirerende voorbeelden om burgerschap en geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog met elkaar te verbinden.

4FREE-now.nl, Nationaal Comité 4 en 5 mei. Doelgroep: vo, mbo 
Online omgeving met artikelen, video's en opdrachten die helpen bij het in gesprek gaan over vrijheid en onvrijheid, democratie, oorlog en discriminatie. Het helpt de leerling kritisch naar zowel het verleden als het heden te kijken en de discussie aan te gaan over verschillende burgerschaps-gerelateerde onderwerpen.

Anne Frank videodagboek in de les, Anne Frank Stichting, 2020. Doelgroep: vo 
Om het verhaal van Anne Frank en de Jodenvervolging op een aansprekende manier aan jongeren te vertellen, heeft de Anne Frank Stichting een 15-delige YouTube serie gemaakt: Het Anne Frank videodagboek. Hierbij zijn zeven extra educatieve afleveringen met bijbehorend lesmateriaal ontwikkeld. De educatieve afleveringen mét bijbehorend lesmateriaal zijn los van elkaar in te zetten.

Geschiedeniswerkplaats – onderbouw, derde editie, Noordhoff Uitgevers VO, 2019. Doelgroep: vmbo 1-2, havo/vwo 1-3
Methode geschiedenis voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Relevante onderwerpen: 'De Tweede Wereldoorlog', 'Na de oorlog' (besluiten en besturen in Nederland; samenwerken in Europa); 'Televisie en computer' (conflicten in de wereld, veelkleurig Nederland, het Oranjehuis).
SLO analyse burgerschapsvorming (2017) (pdf, 294 kB) (analyse is van de 2e editie)

Inclusief Indië, Indisch Herinneringscentrum, 2020. Doelgroep: vo, mbo
Een online lesprogramma waar thema’s als Nederlands-Indië, Indonesië, dekolonisatie en multiperspectiviteit centraal staan. Drie themalessen: Macht en gezag; Vrijheid en gelijkheid; Diversiteit en inclusiviteit.  Een ‘Toolbox’ met verdiepingsmateriaal bevat een aantal filmpjes, websites, artikelen, podcasts en strips die extra informatie bieden.

Joodse straat, De, CIDI, 2023. Doelgroep: vo, mbo 
De Joodse straat is een interactieve website met bijbehorend lesmateriaal. De kern van dit educatieve project is een virtuele weergave van een straat in vooroorlogs Joods Nederland. Leerlingen worden aangemoedigd meer te leren over Joden in Nederland. Ze maken kennis met de sociale, culturele en politieke aspecten van het Joodse leven voor de oorlog. Maar leren vooral hoe taalgebruik, vooroordelen, stereotypering, antisemitisme, racisme en intolerantie leiden toe buitensluiting van (groepen) mensen.

Leren met strips: Tweede Wereldoorlog, Stripmaker des Vaderlands, 2020. Doelgroep: po 5-8, vo 1-6
Deze lesbrief bevat het volledige propaganda stripboekje ‘Flits de Herder en Bull de Dog’, dat in 1943 door de bezetter op alle basisscholen werd verspreid. Met vragen en opdrachten waaruit gekozen kan worden voor verschillende leeftijdsgroepen en niveaus.

Onderwijsplatform Roosje Foundation Educatie. Doelgroep po, vo
Digitale lessen over de jonge, joodse Nederlandse danseres Roosje Glaser (1914-2000), haar tijdgenoten en de Shoah. Centraal staan thema’s als: ‘een bezeten wereld’, ‘verzet en verraad’, ‘over leven in Westerbork en Auschwitz’ en ‘thuiskomst?’. Uniek foto- en filmmateriaal ondersteunt de lessen en biedt mogelijkheden om maatschappelijke thema’s en dilemma’s van toen en nu aan de orde te stellen.

Oorlog en dekolonisatie, SLO, 2015. Doelgroep: po 7-8, vo
Publicatie waarin een inhoudelijke heroriëntatie op de Tweede Wereldoorlog en de dekolonisatie van Nederlands-Indië wordt uitgewerkt. Daarbij wordt expliciet de relatie met burgerschap gelegd. De publicatie omvat analyses van leerplannen, methodes en geeft inzicht in de wijze waarop leraren beide onderwerpen aan de orde stellen. Met bijlagen (analyses en inventarisatie lesmateriaal).

Project Ongehoord, Stichting Turning Point, 2018. Doelgroep: vo
​Tien video's waarbij jongeren onderzoeken hoe tijdens WOII mensen werden vervolgd vanwege hun afkomst en reflecteren hierop vanuit hun eigen ervaring met discriminatie en uitsluiting.
Thema's: medemenselijkheid, wraak en vergeving, strijden voor vrijheid, afkomst en identiteit, macht van media, wetten beschermen, ik en de overheid, discriminatie in het onderwijs, blijven herdenken, als je moet vluchten. Lespakket (met handvatten voor gesprek) is binnenkort te downloaden. Gastles mogelijk.

Revolusi! Indonesië onafhankelijk, Rijksmuseum en ThiemeMeulenhoff, 2022. Doelgroep: vmbo 
Videoportretten van jongeren met een link naar voormalig Nederlands-Indië en de Molukken. Met methode onafhankelijke leskaarten geïnspireerd op de tentoonstelling.

Samen voor War Child, KlasseTV, 2013. Doelgroep: vmbo 1-2, havo/vwo 1-2
Lespakket over oorlogskinderen. Thema's die aan bod komen: opgroeien in oorlog; leven als kindsoldaat; werk, school, recht. Doel van het lespakket is dat leerlingen leren over de problematiek van verlaten oorlogskinderen en zelf een actie op touw zetten om deze oorlogskinderen te helpen.

Waar is Anne Frank - Lesmateriaal Lieve Kitty, Netwerk Film Educatie, 2022. Doelgroep: po 7-8, vo 
Te downloaden lespakket (docentenhandleiding en werkbladen) bij de film 'Waar is Anne Frank'. De lessen gaan in op wie Anne Frank was, de Holocaust, hedendaagse vluchtelingen en mensenrechten.

Kunst & cultuur

Beeldkraken, Onwijs, 2018. Doelgroep: po 7-8, vo 1-6
Onderwijsproject dat jongeren bewust wil maken van de invloed van beelden en ze weerbaar wil maken tegen beeldmanipulatie.
Website met gratis modules over diverse thema's, verdeeld over vijf niveaus (bovenbouw po tot havo-vwo 5-6).
Bij iedere afbeelding (afkomstig uit de collectie van Atlas van Stolk) staan vragen om leerlingen kritisch te leren kijken. Met verwerkings- en verdiepingsopdrachten.

Erfgoed & Burgerschap, Bureau Erfgoededucatie Noord-Holland. Doelgroep: po 5-8, vo 1-2 
Leswaaier met vijftig lesideeën die ingaan op de maatschappelijke kanten van erfgoededucatie, zoals integratie, identiteit, politiek en mediawijsheid.

Levensbeschouwing

HUMAN Educatie - levensbeschouwing, Doelgroep: po 6-8, vo
Op deze onderwijspagina vind je video's en lesmateriaal over levensbeschouwing. Thema's: Religie, Atheïsme.

Perspectief3e editie, ThiemeMeulenhoff Voortgezet Onderwijs, 2012-2015. Doelgroep: vmbo 1-4, havo 1-5, vwo 1-6
Methode godsdienst/levensbeschouwing,
waarin overtuigingen, tradities en rituelen van wereldgodsdiensten en levensbeschouwelijke stromingen worden belicht. De methode is thematisch opgezet, met vier bestaansvragen als grondthema.

Standpunt, Damon BV, Uitgeverij, 2015. Doelgroep: vmbo 1-2
Methode levensbeschouwing die beoogt dat leerlingen hun levensbeschouwelijke identiteit ontdekken en ontwikkelen. Aan de hand van actuele thema's maken de leerlingen kennis met uiteenlopende standpunten en leren met anderen een dialoog aan te gaan.

Tumult Hoe zie jij het?, Tumult, 2016. Doelgroep: vo 1-2
Lesmateriaal voor levensbeschouwing en burgerschap. In vijf thema's (thuis, feest, helden, regels en geloof) ontdekken leerlingen dat hoe zij de wereld zien ertoe doet.
SLO analyse burgerschapsvorming (2017) (pdf, 282 kB)

Van horen zeggen, ThiemeMeulenhoff Voortgezet Onderwijs, 2009-2014. Doelgroep: havo/vwo 4-6
Methode godsdienst en levensbeschouwing. Het thema 'Over normaal gesproken' gaat in op de ontwikkeling van moreel besef bij jongeren door opvoeding en onderwijs. Het behandelt ook een aantal ethische kwesties in onze samenleving, waarin verschillende culturen en godsdiensten bronnen zijn voor moreel gedrag van mensen.

WHY Basics en WHY Magazine, Creathlon, 2019-2023. Doelgroep: vmbo 1-4, havo/vwo 1-6
Doorlopende, vakoverstijgende leerlijn waarin burgerschap, levensbeschouwing, persoonlijke ontwikkeling, maatschappijleer en filosofie samenkomen. Basics is voor de onderbouw, Magazine voor de bovenbouw. Het materiaal voor havo/vwo leerjaar 2 is nog in ontwikkeling. De modules voor WHY Basics worden verder doorontwikkeld voor de leerjaren 3-6 (vmbo-havo/vwo).

Loopbaan en burgerschap

Leren, loopbaan en burgerschap in het praktijkonderwijs, SLO, 2008. Doelgroep: pro
SLO heeft, in samenwerking met tien scholen voor praktijkonderwijs in Amsterdam, voorbeelden voor assessments Leren, Loopbaan en Burgerschap ontwikkeld. Deze kunnen onder andere worden gebruikt om jongeren in het praktijkonderwijs voor te bereiden op het behalen van (delen van) een AKA - of assistent-kwalificatie in het mbo. Het product bestaat uit 3 delen:
1. Verantwoording en toelichting
2. Handreikingen voor docenten
3. Leerlingmateriaal

OnPurpose, Nieuw Wij Academie, 2020. Doelgroep: havo/vwo 4-6 
Gratis online lesprogramma van acht lessen voor leerlingen die hun studiekeuze moeten gaan maken. Ze worden geïnspireerd om hun keuze niet alleen te maken op basis van carrièrekansen en eigen talenten, maar ook op basis van hun waarden en wat zij willen bijdragen aan de wereld. Ze leren over wat zij belangrijk vinden, ontmoeten mensen die vanuit hun waarden werken en werken aan concrete casussen van waardengedreven ondernemers en organisaties.

​​Young Impact scholenprogramma, NLvoorelkaar, CJP, NJR en WijZijnJong. Doelgroep: vo, mbo, pro, vso
Diverse scholenprogramma’s waarbij jongeren zich vanuit hun talent inzetten voor dat wat zij belangrijk vinden. Een positieve impact heeft ook positieve gevolgen voor jezelf. Young Impact trainers inspireren en activeren de jongeren via de kick-off en workshop(s). Je kunt ook zelf aan de slag met gratis lespakketten. Het programma wordt afgesloten tijdens de Young Impact Day. Jaarlijkse inschrijving.

M&M

Nomade, Mens & Maatschappij, Uitgeverij Seneca Burgerschap, 2022-2023. Doelgroep: havo/vwo 1-2, vmbo tl 1-2
Methode waar vakoverstijgende thema’s bij aardrijkskunde, geschiedenis en economie de onderwerpen vormen. Les- en opdrachtenboeken waarmee leerlingen kennis en vaardigheden krijgen die ze nodig hebben om, als democratische burgers, hun plek in te nemen in de maatschappij.

Paspoort 21, VodixBV, 2022. Doelgroep: vmbo 1-2 
Digitale methode Mens & Maatschappij voor de onderbouw van het vmbo. Leerlingen maken een reis door wereldwijde onderwerpen en tijdsperioden aan de hand van maatschappelijk actuele thema’s. Ieder thema kent een gelijke opbouw en bestaat uit vier paragrafen: oriëntatie, aardrijkskunde, geschiedenis en actualiteit. Door de paragrafen heen komen ook economie en burgerschap aan bod. Onder andere in de thema’s 'Cul-toe’, ‘Toerist in eigen land’ en ‘Op weg naar rechten’

​Plein M, 4e editie, Noordhoff Uitgevers VO, 2015-2020. Doelgroep: lwoo 1-2, vmbo 1-2
Lesmethode Mens & Maatschappij. De methode is in verschillende varianten verkrijgbaar (papier met online materiaal; methode licentie; tablet + online licentie). Relevante onderwerpen zijn: de Europese eenwording; vertegenwoordigers van het volk; bezetting, vervolging, bevrijding; hoe zijn rechten en plichten geregeld?; omgaan met verschillen; kleurrijk Nederland.
SLO analyse burgerschapsvorming (2017) (pdf, 367 kB) (analyse is van de 3e editie)

Stercollectie M&M, VO content, 2012-2021. Doelgroep: vmbo 1-2
Open digitale leerlijn Mens & Maatschappij. Nieuwe editie leerjaar 1 en 2 bevat voor burgerschap o.a. de volgende thema's: geloven, Europa, arm en rijk, oorlog, wij en zij, overheid. Ook zijn er twee specifieke burgerschapsthema's: De samenleving dat ben jij! en Nederland besturen we samen. 
SLO methodebeschrijving (pdf, 142 kB) (2015)
SLO analyse burgerschapsvorming (2017) (pdf, 294 kB).

Maatschappijleer en Maatschappijkunde

Examenkaternen vmbo 3-4, Essener, Uitgever, 2007-2014. Doelgroep: vmbo 3-4
Methode voor maatschappijleer voor alle leerwegen van het vmbo. Doel is de leerlingen met behulp van aansprekende thema's te leren hoe ze zich een mening kunnen vormen over maatschappelijke vraagstukken van nu.
SLO methodebeschrijving (pdf, 136 kB) (2014).

Methode M, Uitgeverij NEO, 2019-2023. Doelgroep: vmbo 3-4
Online lesmethode voor maatschappijleer, maatschappijkunde en burgerschap. De lessen zijn geschreven voor het vmbo, maar ook bruikbaar in de onderbouw van havo en vwo. Maatschappijleer en maatschappijkunde worden aangeboden op drie niveaus: basis, kader en gt. De burgerschapslessen (burgerschapskaarten) zijn geschikt voor alle leerlingen van 12 tot 16 jaar.
De methode is interactief, bevat veel concrete voorbeelden, kent een grote variatie in werkvormen en leert leerlingen complexe maatschappelijke vraagstukken stapsgewijs van verschillende kanten te bekijken.

Seneca Maatschappijkunde (MASK), Uitgeverij Seneca Burgerschap. Doelgroep: vmbo 3-4 
Methode die voorbereidt op het eindexamen Maatschappijkunde. Bestaat uit vijf leer-werkboeken: Mens & Werk, Massamedia, Politiek en Beleid, Multiculturele Samenleving en Criminaliteit & Rechtsstaat. Versie voor vmbo-bb en vmbo-kgt.

Seneca Maatschappijleer, Uitgeverij Seneca Burgerschap. Doelgroep: vmbo, havo/vwo 
Vernieuwde methode maatschappijleer voor vmbo (bk en kgt), havo/vwo en vwo. Meer ruimte voor burgerschap, vaardigheden en attitudes.

Thema's maatschappijleer, Essener, 2012-2023. Doelgroep: vmbo bk/kgt 3-4, havo/vwo 4-6
Methode maatschappijleer met als doel dat leerlingen zich bewust worden van hun eigen participatie in de samenleving in vier opzichten: deelname aan de rechtsstaat, de parlementaire democratie, de pluriforme samenleving en aan de verzorgingsstaat. Door opdrachten, cases en dilemma's leren leerlingen kijken naar de sociale en politieke verbanden tussen individuen, groepen en de overheid.
Er zijn versies voor vmbo BK/KGT, havo en vwo. Voor tweetalig onderwijs (tto) havo/vwo is Getting to know Dutch society verkrijgbaar.

WHY Basics en WHY Magazine, Creathlon, 2019-2023. Doelgroep: vmbo 1-4, havo/vwo 1-6
Doorlopende, vakoverstijgende leerlijn waarin burgerschap, levensbeschouwing, persoonlijke ontwikkeling, maatschappijleer en filosofie samenkomen. Basics is voor de onderbouw, Magazine voor de bovenbouw. Het materiaal voor havo/vwo leerjaar 2 is nog in ontwikkeling. De modules voor WHY Basics worden verder doorontwikkeld voor de leerjaren 3-6 (vmbo-havo/vwo).