Veel jongeren volgen sociale media-accounts die internationale conflicten bespreken. Het gaat dan bijvoorbeeld over het Midden-Oosten of de situatie in Oekraïne. Wie kritisch kijkt, ziet dat veel van dergelijke accounts informatie uit de context halen of belichten vanuit één bepaalde invalshoek. Informatie wordt zo (al dan niet bewust) geframed. In een informatiesamenleving, waarin vrijwel iedereen continu toegang heeft tot informatie, zijn kritische informatievaardigheden dan ook van groot belang.
In de Verenigde Staten hebben onderwijswetenschappers de laatste jaren onderzoek gedaan naar de kritische informatievaardigheden van leerlingen. Tijdens dit onderzoek moesten de leerlingen uitleggen waarom een aantal bronnen niet betrouwbaar waren. Vrijwel geen enkele tiener herkende het gesponsorde karakter van een artikel waarin een bankdirecteur uitlegt dat veel jongeren in de VS niet goed met geld kunnen omgaan en daarom begeleiding van een bank nodig hebben. Dat de bank zo klanten probeerde te winnen, werd niet herkend. Ook herkenden leerlingen niet dat de tekst bij een afbeelding suggestief kan zijn. Op een getoonde afbeelding stond een bloem met een afwijkende vorm. De tekst bij de afbeelding suggereerde dat deze afwijking was veroorzaakt door de straling van een nabijgelegen kerncentrale. Echter, op de afbeelding was geen kerncentrale te zien. Ook bij deze opdracht ging er bij leerlingen geen lampje branden. De onderzoekers concludeerden dat Amerikaanse tieners (13-14 jaar) wat betreft kritische informatievaardigheden nog veel kunnen leren.
De leesstrategieën van historici helpen, volgens onderzoekers, om te leren omgaan met tegenstrijdige en partijdige informatie. Zo schrijven Jeffrey Nokes en Susan de la Paz (2023): “citizens must learn to grapple with conflicting arguments and reason with […] evidence—processes central to both historical argumentation and informed citizenship”. Maar waarom zijn strategieën, ontwikkeld om onderzoek te doen naar stoffige documenten, ook bruikbaar in onze digitale informatiesamenleving? Het antwoord is simpel: historici zijn gewend om met tegenstrijdige informatie om te gaan. Historische bronnen spreken elkaar tegen, zijn vrijwel altijd onvolledig en doorgaans partijdig. Historici vragen zich daarom altijd af: wie zegt (of schrijft) wat en waarom? Om een antwoord te krijgen op deze vragen, letten historici op hoe de achtergrond van een auteur meeklinkt in de bron, vergelijken zij bronnen en begrijpen zij deze bronnen met behulp van hun kennis van de historische context. Deze vragen kunnen ook worden gesteld bij het beoordelen van nieuwsbronnen. Het is daarbij wel belangrijk dat deze samenhang expliciet wordt benoemd.
Al met al komen jongeren vrijwel elke dag in aanraking met geframede informatie. Onderwijs moet zich daarom (ook) richten op het aanleren van kritische informatievaardigheden. Leerlingen herkennen dan sneller het frame van waaruit informatie is beschreven. Ook leren ze hierdoor om door te vragen naar bewijs. Dit werkt alleen als leerlingen kennis hebben van het onderwerp waar de discussie over gaat. Dit kan door bijvoorbeeld in de lessen te zoeken naar samenhang tussen vakinhoud en (digitale) geletterdheid.
Blog door Johan van Driel.
Kijk voor meer informatie:
Bronnen:
McGrew, S., Breakstone, J., Ortega, T., Smith, M., & Wineburg, S. (2018). Can students evaluate online sources? Learning from assessments of civic online reasoning. Theory & Research in Social Education, 46(2), 165-193.
Nokes J. D., De La Paz S. (2023). Historical argumentation: Watching historians and teaching youth. Written Communication.
SLO ondersteunt het onderwijs bij versterken basisvaardigheden
Basisvaardigheden taal-Nederlands, rekenen en wiskunde, burgerschap en digitale geletterdheid zijn essentieel voor leerlingen. Het helpt hen bij het volgen van onderwijs en bij het functioneren in onze samenleving. Het is daarom belangrijk dat we met elkaar, in de hele keten, aandacht hebben voor het versterken van basisvaardigheden van leerlingen. SLO ondersteunt het onderwijs bij het versterken van de basisvaardigheden van leerlingen in het funderend onderwijs. Als landelijk expertisecentrum voor het curriculum ondersteunt SLO door:
- de ontwikkeling van basisvaardigheden van leerlingen in kaart te brengen;
- kennis en praktische handreikingen te ontsluiten, die leraren en scholen gericht kunnen inzetten bij het versterken van basisvaardigheden van hun leerlingen;
- inzicht te geven in de huidige kerndoelen en leerlijnen van basisvaardigheden;
- alle kennis en informatie te ontsluiten op het platform slo.nl/basisvaardigheden.