Een leerlijn voor de basisschool
In dit SLO project zijn lessenseries ontwikkeld voor het schrijfonderwijs in de midden- en bovenbouw (4-8) van het basisonderwijs. Deze lessenseries zijn een uitwerking van de tekstsoorten uit het Referentiekader Taal voor schrijfvaardigheid.
Veel leerlingen en leraren vinden het schrijfonderwijs een moeilijk onderdeel van het taalonderwijs. Voor kinderen is schrijven zonder twijfel de moeilijkst te leren taalvaardigheid. Veel leraren ervaren het geven van goed schrijfonderwijs als een lastige en arbeidsintensieve taak. Het kost veel tijd, er is onvoldoende vertrouwdheid met effectieve didactische aanpakken en er is niet altijd voldoende zicht op vooruitgang in tekstkwaliteit. Lees ook het Inspectierapport Focus op schrijven.
Wat is schrijven met peer response en instructie in genrekennis?
Schrijven met peer response (leerling commentaar) betekent dat leerlingen elkaar als maatjes helpen bij het leren schrijven van teksten. Dat doen ze door tijdens de verschillende fasen van het schrijfproces (oriënteren-schrijven-reflecteren-reviseren-publiceren) commentaar te geven op elkaars teksten.
Instructie in genrekennis betekent dat leerlingen leren dat er verschillende soorten teksten bestaan die met verschillende doelen geschreven worden. Een voorbeeld: binnen het genre tekstsoort 'instructies' kennen we de tekstsoorten gebruiksaanwijzing, recept, spelregels, bijsluiter en routebeschrijving. Ze worden allemaal geschreven met het doel om iets uit te leggen. Binnen het genre verhalen en fictie worden wel de tekstsoorten romans, strips, sprookjes, korte verhalen e.d. onderscheiden. Deze teksten worden geschreven met het doel de lezer plezier te verschaffen.
Leerlingen leren ook hoe ze de doelen van teksten kunnen realiseren: ze moeten weten welke tekstkenmerken horen bij verschillende tekstsoorten. Bij een recept moet bijvoorbeeld precies uitgelegd worden welke ingrediënten er nodig zijn, wat er gedaan moet worden, in welke volgorde en hoeveel tijd het kost. Er zijn concrete taalmiddelen om doelen van teksten te realiseren. Je gebruikt bij een recept bijvoorbeeld tijdwoorden om aan te geven wanneer je iets moet doen en plaats- woorden om aan te geven waar dat moet gebeuren. Dezelfde taalmiddelen gebruik je ook wanneer je verhalen schrijft. Je hebt een ander doel, namelijk de lezer plezier laten beleven, maar je gebruikt ook tijds- en plaatsaanduidingen om je verhaal precies en spannend te maken.
Kenmerken van de lessenseries
Elke lessenserie:
- bestaat uit 12 lessen, die gekoppeld zijn aan één thema waarover leerlingen schrijven
- geeft instructie in het leren schrijven én bespreken van teksten met maatjes ('peers')
- behandelt 2 of meer verschillende genres
- geeft instructie in het gebruik van taalmiddelen (tijd- en plaats woorden, opsommingswoorden, redenwoorden etc.)
- integreert verschillende taalvaardigheden (lezen, schrijven, mondelinge taalvaardigheid)
- biedt materiaal voor zelfstandig werken (met leerling boekjes voor de groepen 6-7-8 en werkbladen voor de groepen 4-5) en een beknopte handleiding per leerjaar voor de docent als begeleider.
Een effectieve aanpak
De lessenseries zijn gebaseerd op de uitkomsten van een effectonderzoek (in groep 8) waarvan Mariëtte Hoogeveen (2012) in haar proefschrift verslag doet. Zowel uit deze als uit andere studies komt naar voren dat leren schrijven met peer response een effectieve aanpak is. Leerlingen schrijven met meer plezier, hebben positievere attitudes, beschikken over meer taal om over teksten te praten (zogenaamde metataal), krijgen meer zicht op criteria voor tekstkwaliteit, schrijven betere teksten en reviseren hun teksten beter, dan leerlingen die traditioneel stelonderwijs krijgen. Uit de studie van Hoogeveen blijkt dat instructie in concrete taalmiddelen heel belangrijk is om de kwaliteit van leerling commentaar te verbeteren: het biedt concrete aandachtspunten voor de bespreking van teksten en het op basis daarvan herschrijven van teksten.
