Karakteristiek - Nederlands
Taalonderwijs is van belang vanwege de rol van taal bij het verwerven van inhouden en vaardigheden in alle leergebieden, en de transfer daartussen. Het onderwijs in Nederlands als tweede taal heeft dat besef de laatste jaren sterk doen groeien. Taalonderwijs is dus van belang voor het succes dat kinderen in het onderwijs zullen hebben en voor de plaats die ze in de maatschappij innemen.
Daarnaast heeft taal een sociale functie. Kinderen moeten hun taalvaardigheid ontwikkelen, omdat ze die in de maatschappij hard nodig hebben. Het onderwijs gaat waar mogelijk uit van communicatieve situaties: levensechte en boeiende leesteksten, gesprekken over onderwerpen die kinderen bezig houden en correspondentie met kinderen van andere scholen.
Taalverwerving en -onderwijs verlopen als het ware in cirkels: het gaat vaak om dezelfde inhouden, maar de complexiteit en de mate van beheersing nemen toe. Het onderwijs in Nederlandse taal is erop gericht dat kinderen in de beheersing van deze taal steeds competenter worden. Die competenties zijn te typeren in vier trefwoorden:
- Kopiëren: zo letterlijk mogelijk een handeling nadoen (overschrijven van het bord).
- Beschrijven: in eigen woorden toepassen van een vaardigheid (verslag uitbrengen, informatie geven of vragen).
- Structureren: op eigen manieren ordening aanbrengen.
- Beoordelen: reflectie op mogelijkheden, evalueren.
Deze trefwoorden zijn niet zonder meer te verwerken in kerndoelen, omdat het vaak gaat om een combinatie van competenties.
De schriftelijke taalvaardigheid neemt een belangrijke plaats in. Geletterdheid veronderstelt niet alleen de techniek van lezen en schrijven. Ook inzicht in de maatschappelijke functie en een positieve attitude maken er deel van uit. Deze ontwikkeling begint eigenlijk al voor de basisschool, bij voorlezen en vertellen in het gezin, en wordt verder ontwikkeld in alle groepen.
Ook al is de ontwikkeling van de schriftelijke taalvaardigheid van belang, de ontwikkeling van de mondelinge taalvaardigheid verdient blijvende aandacht. Uitbreiding van de woordenschat, aandacht voor taal en denken, toepassen van luisterstrategieën, voorlezen en vertellen: het zijn activiteiten die de mondelinge taalvaardigheid verder ontwikkelen, maar daarnaast voorwaardelijk zijn voor het schriftelijke domein.
Beschouwing van taal en taalgebruik geeft kinderen 'gereedschappen' om over taal te praten en na te denken. Traditioneel ging het hierbij om grammatica, soms ook om de beschouwing van interessante taalverschijnselen. Tegenwoordig denkt men hierbij vooral aan inzicht in taalgebruikstrategieën, zodat een kind deze steeds bewuster en doelgerichter inzet. Naast aandacht voor taal als systeem, is er ook reflectie op taalgebruik. Taalbeschouwing is geen op zichzelf staand onderdeel, maar moet geïntegreerd worden met onderdelen uit de overige domeinen.
Onderwijs in Nederlands als tweede taal heeft vaak een wat ander karakter dan Nederlands als eerste taal: de beginsituatie van de leerlingen is anders, de didactiek verschilt, het aanbod is soms anders gefaseerd, er ligt meer nadruk op woordenschatuitbreiding. Voor alle leerlingen gelden echter dezelfde doelen en hetzelfde aanbod. Veel autochtone kinderen die in achterstandssituaties opgroeien, zijn ook gebaat bij didactische inzichten uit onderwijs aan allochtone kinderen. Een van die inzichten is dat taal in alle vakken een cruciale rol speelt bij het verwerven van kennis en vaardigheden in andere vakken.