Programma van Toetsing en Afsluting

Het programma van toetsing en afsluiting (PTA) staat volop in de belangstelling. Veel scholen willen een kwaliteitsslag maken met hun PTA. Het ontwikkelen van een goed PTA stimuleert docenten en schoolleiding bewuste keuzes te maken op basis van een visie op toetsing en schoolexaminering en waarbij mogelijk onderling af te stemmen.

Onder toetsing (in onderwijscontext) wordt het volgende verstaan:

Het proces van doelgericht en planmatig verzamelen van informatie over kennis, vaardigheden en/of houdingen van leerlingen, in relatie tot één of meer leerdoelen, en het interpreteren en gebruiken van deze informatie en daarover communiceren.

SLO. (2022). Toetsing vanuit curriculumperspectief.

Het PTA heeft twee functies:

• de school informeert leerlingen en ook ouders/verzorgers, docenten en directie over de inhoud, vorm, weging etc. van het schoolexamen. Het PTA dient daarom voor leerlingen zo leesbaar en helder mogelijk te zijn.
• de school verantwoordt met het PTA de inrichting van het schoolexamen aan de inspectie.

Het PTA heeft een afsluitend karakter. De eindtermen van het schoolexamen worden afgesloten op eindniveau. Het afsluitende karakter kenmerkt zich door:

• summatieve toetsing. Om de balans op te maken en vast te stellen wat leerlingen hebben geleerd in een bepaalde periode ten aanzien van bepaalde inhouden en leerdoelen. Dus geen voortgangs- en diagnostische toetsen, huiswerkopdrachten en beoordeling van aanwezigheid etc.;
• een beperkt aantal toetsingen per periode, dus geen stapeling van kleine tussenmomenten;
• afsluiting hoofdzakelijk in het examenjaar.

Onderdelen in een PTA

Een PTA bevat in ieder geval de volgende onderdelen:

• de periode van het schooljaar waarin de afsluiting van eindtermen van het schoolexamen plaatsvindt. Volstaan kan worden met de periode, in plaats van precieze data en tijdstippen;
• alle eindtermen uit het examenprogramma moeten worden afgesloten en dus zichtbaar zijn in het PTA;
• een beschrijving van de inhoud waarmee de leerling zich voorbereidt op de SE-afsluiting uit het PTA. Dat betekent een bondige beschrijving van de leerstof en geen complete studiewijzer.
• de vorm van afsluiting, de duur en evt. de code van afsluiting. Hierbij geldt dat afsluitingsvormen en beoordelingsmethoden passen bij bevraagde kennis, vaardigheden, inzicht en houdingen; bij de toepassing ervan in de context van het pgp;
• de herkansingmogelijkheid, waarbij verwezen kan worden naar de herkansingsregeling van de school.
• de weging van de SE-afsluiting binnen het geheel aan afsluitingen voor het schoolexamen van dit pgp. De weging past bij de omvang en complexiteit van een afsluiting en/of de relevantie van de eindtermen.
• de berekening van het cijfer van de afsluiting. Hierbij is het voor de leerling duidelijk hoe het eindcijfer voor het pgp berekend wordt in één schoolexamencijfer.

In elk PTA maakt de school keuzes in het aantal afsluitingsmomenten en de vorm waarin de afsluiting plaatsvindt. De school is verplicht álle eindtermen en uitwerkingen van een pgp te vertalen naar een onderwijsprogramma.  Alle eindtermen moeten worden afgesloten en daarom terugkomen in het PTA.

Aandachtspunten en tips

• alleen domeinletters en nummers (bijv. E3) noemen is niet voldoende. Het moet herleidbaar zijn wat hiermee bedoeld wordt. Een nummer wordt niet afgesloten, een doel wel. Dat kan door de eindterm (doelzin) uit te schrijven in het PTA of er kan verwezen worden naar een ander document waarin de eindterm wordt beschreven.
• een eindterm komt bij voorkeur maar 1x voor in het PTA en wordt dus niet herhaald. Er wordt maar 1x afgesloten, niet bij een volgende opdracht nogmaals. Komt een eindterm vaker voor in verschillende opdrachten, benoem deze dan alleen wanneer deze ook echt wordt afgerond. Op deze manier wordt het voor leerlingen inzichtelijk wanneer zij iets gaan afsluiten.
• hou de inhoudelijke beschrijving van de afsluiting kort en bondig. Verwijs naar een ander document (bijvoorbeeld een opdracht) voor een uitgebreidere beschrijving zodat de leerling zich kan voorbereiden.
• er zijn verschillende vormen van afsluiting. Een praktijkopdracht, een presentatie, een gesprek, het maken van een portfolio en een schriftelijke toets zijn hier voorbeelden van.
• verstrek het PTA voor 1 oktober aan de leerlingen en de inspectie.
• verander het PTA niet gedurende het lopende schooljaar waarvoor het PTA is vastgesteld. Een PTA wordt vaak geschreven voor één cohort. Dat wil niet zeggen dat het PTA voor twee jaar helemaal vastligt. Het lopende schooljaar staat vast, voor het schooljaar daarna kan het PTA nog gewijzigd worden en opnieuw worden vastgesteld per 1 oktober dat volgende schooljaar. Een PTA staat dus vast per lopend schooljaar.