digitale geletterdheid in de onderwijspraktijk

Ontwikkelen van een visie

Hoe zorgen we in het onderwijs dat kinderen en jongeren digitaal geletterd worden? Naast kennis en vaardigheden op basis van doelen in een leerplan, leren leerlingen te functioneren in een digitale wereld en ontwikkelen ze daar 'een eigen ik'. Dat vraagt om een visie op digitale geletterdheid (DG).

Een visie vormt de basis in ons onderwijs, ook voor onderwijs in digitale geletterdheid. Als deze visie onduidelijk is, is de kans groot dat leerkrachten wel goed onderwijs geven, maar onvoldoende samenhang aanbrengen als team vanuit een gezamenlijk kader. Een verhelderende manier om een en ander in samenhang te visualiseren, is het zogenaamde curriculaire spinnenweb van SLO.

• lees ook de blog van Meindert-Jan!

Visiespel digitale geletterdheid

Hoe kom je als leerkracht samen met je team tot een gedragen visie op DG? En hoe vertaal je die visie naar de onderwijspraktijk?

SLO heeft een spel ontwikkeld om met je team te komen tot visievorming rond digitale geletterdheid. De basis hiervoor is het curriculair spinnenweb. De draden van het spinnenweb verwijzen naar de negen onderdelen van het leerplan/curriculum die elk een vraag over het (plannen van) onderwijs in digitale geletterdheid betreffen.

Negen curriculaire vragen

Hieronder vind je een toelichting op de negen curriculaire vragen met enkele stellingen uit de set kaartjes.

Doelen: waartoe leren kinderen?
Als de doelen helder zijn, kan een zinvolle betekenis worden gegeven aan de inhouden en de activiteiten. Kennis hebben van de doelen waaraan men werkt, verhoogt de effectiviteit van het onderwijs/de educatie. Met meer bewustwording over deze doelen, kunnen scholen hun doorgaande lijn versterken en bijdragen aan het verlagen van de onderwijsdrempels.

• Onderwijs in digitale geletterdheid past bij de pedagogische visie op onderwijs van de school.
• Ouders verwachten van school dat kinderen digitaal geletterd worden.

Inhoud: waarover gaat het leren van kinderen?
Alle inhouden tezamen dragen bij aan het behalen van de gestelde doelen. De keuze voor het type inhoud (kennis, houding en/of vaardigheden) dient een overwogen keuze te zijn om een uitgebalanceerd leerplan te creëren.

• Kinderen moeten zowel weten wat mogelijkheden als gevaren zijn van digitale technologie.
• Digitale geletterdheid is een kwestie van computational thinking en mediawijsheid.

Speel- en leeractiviteiten: hoe laat je kinderen spelen en leren?
Een didactisch model waarin duidelijk staat beschreven hoe het leren is vormgegeven en dat eenduidig uitgevoerd wordt door een team professionals, draagt eraan bij dat de kinderen weten wat er van hen wordt verwacht. De didactische aanpak wordt zichtbaar in de opdrachten die door leerkrachten zijn geselecteerd of voor de kinderen zijn ontwikkeld. Het zijn de dragers van het leerplan.

• In elke klas zijn voldoende computers beschikbaar die als onderdeel van de les dagelijks worden gebruikt.
• Kinderen lezen slecht als ze een beeldscherm lezen.

De rol van de leerkracht: hoe begeleid je het spelen en leren van kinderen?
De leerkrachten en externe begeleiders kunnen verschillende onderwijsrollen hebben die een bijdrage leveren aan het leerproces van de kinderen tijdens het onderwijs. Wanneer deze concreet zijn vertaald naar taken en verantwoordelijkheden en eenduidig door het team worden uitgevoerd, kan het onderwijsproces goed worden begeleid. Denk aan: instructeur, inhoudsdeskundige, coach, begeleider, gever van feedback, gastheer/verzorger, pedagoog, didacticus, ontwerper/ontwikkelaar eigen onderwijs, enzovoort.

• De leerkracht weet welke digitale technologie wanneer geschikt is bij het verzorgen van het onderwijs.
• Practice what you preach! Leerkrachten moeten zelf het goede voorbeeld geven op school (en daar buiten).

Bronnen en materialen: waarmee laat je kinderen spelen en leren?
Welke materialen en bronnen gebruiken de kinderen om te leren? Denk aan boeken, methodes, eigen geschreven opdrachten, websites, softwareprogramma's, maar ook de leerkracht zelf als bron van informatie.

• Digitale geletterdheid vraagt ook om het invliegen van experts van buiten de school, zoals bepaalde ouders en personen uit het bedrijfsleven.
• De school doet in het kader van digitale geletterdheid mee aan activiteiten zoals Mediamasters.

Groeperingsvorm: met wie spelen en leren kinderen?
Groeperingsvorm is de manier waarop de kinderen ingedeeld kunnen worden in groepjes. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren op basis van interesse, de mate waarin ze de lesstof al beheersen, dynamiek, et cetera. De opdrachten laten zien wanneer van de kinderen wordt verwacht in groepjes of tweetallen samen te werken of alleen, in overeenstemming met de visie op leren.

• Kinderen met bijzondere interesse in digitale geletterdheid krijgen de ruimte om zich te verdiepen in bijvoorbeeld programmeren/informatica.
• Samenwerken bij digitale geletterdheid is niet mogelijk.

Speel- en leeromgeving: hoe ziet de speel- en leeromgeving van kinderen er uit?
Met speel- en leeromgeving wordt de fysieke omgeving bedoeld. Denk aan lokalen, werk/speelplekken binnen en buiten de instelling of school, enzovoort. Hoe ze zijn ingericht, hoe ze worden gebruikt, hoe vaak ze worden gebruikt.

• Digitale geletterdheid is een apart vak op school.
• In alle vakken, lessen en projecten wordt aandacht besteed aan digitale geletterdheid.

Tijd: hoe verdeel je de tijd bij het spelen en leren van kinderen?
De indeling van de tijd geeft een bepaalde prioriteit aan. Het laat zien wat belangrijk is. Welke leertaken of leerstof de meeste tijd krijgt en hoe het leren in tijd wordt georganiseerd. Met tijd wordt ook de duur van het onderwijs bedoeld.

• Digitale geletterdheid vraagt om goede planning en management in school en klas.
• In de klas wordt iedere dag structureel tijd besteed aan digitale geletterdheid.

Observeren & evalueren: hoe volg je de ontwikkeling van kinderen?
Observeren & evalueren zijn manieren waarop de ontwikkeling (kennis, houding en vaardigheden) van kinderen wordt gevolgd. Daarbij horen ook observatie-instrumenten, begeleiding, stimulering en formatief handelen.

• Er is een goed beeld over wat goed gaat en wat niet goed gaat rond digitale geletterdheid op school.
• Monitoring van de ontwikkeling in digitale geletterdheid vindt plaats door observatie en/of gesprekken met kinderen.

Visie als verbindende schakel

De visie is de centrale, verbindende schakel: alle leerplanaspecten zijn hiermee verbonden. Idealiter zijn ze ook met elkaar verbonden, zodat er sprake is van consistentie en samenhang.

De metafoor van het spinnenweb onderstreept het kwetsbare karakter van een leerplan of curriculum. Spinnenwebben zijn weliswaar enigszins flexibel maar dreigen toch te scheuren als er te hard en eenzijdig aan bepaalde draden getrokken wordt zonder dat de andere draden meebewegen. Voor een volledig onderwijsontwerp moet elk van deze leerplanaspecten worden ingevuld.

Door dit spel uit te voeren worden overeenkomsten en verschillen in visie binnen het team zichtbaar. Passen de gekozen leerdoelen daadwerkelijk bij de geformuleerde basisvisie? Sluiten de gekozen leerinhouden aan bij de leerdoelen? En passen de gekozen leermaterialen bij de leerinhouden?